A
primeira organización de urxencia coa chegada dos romanos foi sen dúbida a civitate. Organizado o territorio
provisionalmente, crean os romanos os foros
que foron centros administrativos-económicos.
O
que era a villa romana, explotación
agrícola de primeiras, acolle agora o aparato administrativo e o funcionariado.
Estas villae son as que lle van a dar
traballo as xentes dos castros. A
ocupación castrexa do territorio xa é moito máis intensa na que podemos
destacar unha tripla diferenciación zonal: os castros da chaira (minoritarios);
castros do primeiro anfiteatro (maioritarios) e castros do segundo anfiteatro.
E a ocupación galaico-romana densificou a ocupación do espazo de transición
entre o primeiro anfiteatro e a chaira e trouxo consigo unha intensificación da
ocupación das terras baixas ou de chaira.
 |
| Páxina 497 do libro A Limia de Eligio Rivas Quintnas |
En
relación co noso concello de Sandiás, Elixio Rivas fai referencia a distintos
restos na Vrea Vella ou camiño romano que ven de Sandiás e tamén en Piñeira de
Arcos, á beira do cemiterio e o carón da igrexa e reitorial atópanse
enterramentos dunha necrópole romana.
O
que era a villa ou villae era nun principio unha graña ou granxa. Eran explotacións
rurais romanas a cuxo frente estaba un régulo. Coa medra da poboación e o
reparto das terras, en torno o século V pasaron a aldeas. En torno ao século
XII-XIII co empuxe da emerxente burguesía convertíronse en “ciudades rurais”.
 |
| Jairo Javier García Sánchez, Atlas toponímico de España, Editorial Arco-Libros, 2007, p. 155-156 |
Partindo
do latín Villa é sustituída no primeiro valor e función polo
Villare: Vilar de Santos, Vilar de
Barrio, Vilariño e o noso Vilar de Sandiás. Nun principio Villare significou
parte dunha Vila e máis adiante Villa pequeña.
Recorda
Elixio Rivas que ainda nos comenzos do século XIX Sandiás chamábase Vilar de
Sandiás (Villar de Sandianes na obra de Vicente Risco, Descrp. 218).
En
relación co termo Sandiás
Según
Elixio Rivas hay que desestimar a procedencia toponímica da evolución
etimolóxica de Sanctio Iohannes así como a procedencia de Sancho Díaz (Sandíaz),
pai de Bernaldo do Carpio e outras interpretacións, xa que coa súa orixe tense
argallado moito.
A
interpretación correcta do topónimo ven da presenza do reino suevo (411-585) e
o posterior reino visigodo (585-711) onde quedan lembranzas na toponimia como
no caso do antropotopónimo Sandiás que ven dun nome medieval de persoa
xermánico (Sánd-ila), hipocorístico do antropónimo Sando/Sandus, que significa
“verdadeiro”).Estes antropotopónimos adoitan formarse a partir do xenitivo do
nome persoal e son moi comúns os terminados en –as (Sandiás), correspondente a
nome persoal masculino en –a (Sándila).
Por
outra parte, a maior parte dos topónimos xermánicos non proceden do momento das invasións ou do
dominio xermánico sinón de tempos posteriores como a Reconquista. Trátase en
boa medida de propietarios ou fundadores de poblacións medievais que abundan,
sobre todo, no noroeste peninsular.
Os
nomes persoais latinizados adoitan ir precedidos dun sustantivo do tipo villa, villar ou
comúnmente levalo eludido (Sandiás).
Durante
a Idade Media a ocupación da poboación cambia de tendencia e escapa das terras
máis baixas e centrais da chaira e volta a concentrarse no espazo de transición
entre a chaira e o primeiro anfiteatro pero sin esquencer as terras do segundo
anfiteatro vinculadas a emplazamentos de tipo defensivo cunha funcionalidade de
control visual do territorio. En torno aos séculos XIV-XV comezou a
desgaleguización dos nomes de pobos e freguesías por obra dos alcaldes e
secretarios que os condes trouxeron de Castela e continuada polos secretarios
dos concellos. ¿???
 |
| Mapa Fontán |
 |
| Selo do Concello de Sandiás en 1870 |
. en 1870 o selo do concello está castelanizado (ver foto).
Mapas e recortes
que teño no móvil.
. poner o mapa
donde sale nun triángulo o germánico sandiás.
. tamén as referencias
científicas ao mapa de fontán.
.
Fontes e imaxes
. val do limia, p.
497 e 507
. A limia II,
2018. P. 16-17.
. patrimonio da
alta limia.
.Jairo Javier
García Sánchez, Atlas toponímico de España, Editorial Arco-Libros, 2007, p.
155-156
. Xulia Marqués
Valea e Vicente Feijóo Ares; Toponimia de Xinzo de Limia (PPT)
